Η συστηματική ανασκαφική έρευνα στην αρχαία Ελεύθερνα ξεκίνησε το 1985 από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Κάθε χρόνο, δεκάδες φοιτητές του τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας του Π.Κ.,
αλλά και άλλων πανεπιστημίων της χώρας και του εξωτερικού, εκπαιδεύονται στις μεθόδους πεδίου συμμετέχοντας στις ανασκαφές αυτές. Τα αποτελέσματα των ερευνών αποδεικνύουν τη σπουδαιότητα της αρχαίας πόλης της Ελεύθερνας, από την 3η χιλιετία π.Χ. έως και τον 14ο αι. μ.Χ.
Σήμερα, το ανασκαφικό έργο στην Ελεύθερνα, στους Τομείς Ι & ΙΙΙ, που διευθύνει ο Kαθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης συμπληρώνει 38 χρόνια. Με την αρωγή του Πανεπιστημίου Κρήτης, δωρεών και χορηγιών, τις οποίες διαχειρίζεται μεταξύ άλλων η Εταιρεία Αξιοποίησης & Διαχείρισης του Π.Κ., αγοράζονται αγροτεμάχια σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο, καθώς και όλα τα απαραίτητα για την απρόσκοπτη συνέχιση του ανασκαφικού έργου.
Η ανασκαφή του Δυτικού Τομέα ΙΙΙ ξεκίνησε σε τρία διαφορετικά σημεία, αλλά σύντομα επικεντρώθηκε στη δυτική κλιτύ του λόφου του Πρινέ, στη θέση Ορθή Πέτρα. Αποκαλύφθηκε μια Νεκρόπολη των γεωμετρικών/αρχαϊκών χρόνων που έφερε στο φως ταφές με πλούσια κτερίσματα. Τρείς διαφορετικές ταφικές πρακτικές που έχουν εντοπιστεί στη συγκεκριμένη νεκρόπολη:
η καύση των νεκρών, ο εγχυτρισμός (μέσα σε πίθους ή άλλα αγγεία) και η απλή ταφή, που τελούνταν τουλάχιστον από τον 9ο έως και τον 6ο αι. π.Χ. σε αυτήν τη θέση. Η ιδιαιτερότητα και η σπουδαιότητα της Νεκρόπολης στην Ορθή Πέτρα έγκειται στο γεγονός ότι η καύση, σε αρκετές περιπτώσεις ανακαλεί στη μνήμη την ταφική πρακτική που περιγράφεται από τον Όμηρο στις ραψωδίες της Ιλιάδας. Στην ίδια κλιτύ του λόφου έχουν αποκαλυφθεί επίσης κατάλοιπα ελληνιστικών κτιρίων, αλλά και μεγάλα ρωμαϊκά κτίρια και δρόμοι.
Τα τελευταία χρόνια οι νέες ανασκαφικές έρευνες επικεντρώνονται στην ανατολική πλευρά του λόφου του Πρινέ (Τομέας Ι), κυρίως στις θέσεις Αγία Ειρήνη και Άγιος Μάρκος. Έως σήμερα αποκαλύπτονται δύο μεγάλες τρίκλιτες βασιλικές και τα προσκτίσματά τους, των οποίων η ανασκαφή βρίσκεται σε εξέλιξη, με πλήθος ευρημάτων. Πλακόστρωτα και ψηφιδωτά δάπεδα, αρχιτεκτονικά μέλη με πλούσια διακόσμηση, όπως θωράκια, επιθήματα, αμφικίονες κ.α. παρέχουν μια ακόμα ουσιαστική εικόνα της ακμής της παλαιοχριστιανικής και πρωτοβυζαντινής Ελεύθερνας.
Πέρα από το επιστημονικό έργο και την εκπαίδευση των φοιτητών στην ανασκαφή, τη δημιουργία του αρχαιολογικού χώρου/πάρκου (2006/2007), δημιουργήθηκε και το πρώτο Μουσείο Αρχαιολογικού Χώρου στην Κρήτη (2016) με σκοπό την ανάδειξη του συνολικού χώρου και των ευρημάτων. Επιπλέον, στο κτιριακό συγκρότημα του μουσείου, πέραν των εκθεσιακών χώρων,
των αποθηκών και των εργαστηρίων συντήρησης, στο μουσείο στεγάζεται το Κέντρο Μελέτης και Έρευνας, υπό τη διεύθυνση του Kαθηγητή Ν. Χρ. Σταμπολίδη και στο οποίο πραγματοποιείται
η καταλογογράφηση, η φωτογράφηση, η συντήρηση των ευρημάτων των ανασκαφών, καθώς επίσης η επιστημονική έρευνα και η μελέτη τους.
Η Εταιρεία Αξιοποίησης και Διαχείρισης της Περιουσίας του Πανεπιστημίου Κρήτης διαχειρίζεται χορηγίες από ιδιωτικούς φορείς/πηγές, χορηγίες ιδιωτών και ανταγωνιστικά προγράμματα από ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού και της Ελλάδας με σκοπό την ενίσχυση και υποστήριξη του ανασκαφικού έργου που επιτελείται στην αρχαία Ελεύθερνα.
Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με το έργο που επιτελείται στην αρχαία Ελεύθερνα, μεταβείτε στην ιστοσελίδα του Μουσείου Αρχαίας Ελεύθερνας στον ακόλουθο σύνδεσμο https://mae.uoc.gr
